Patron
„A niechaj narodowie wżdy postronni znają,
iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”
Mikołaj Rej (1505–1569)
Mikołaj Rej jest poetą, prozaikiem, jedną z czołowych postaci literatury XVI w. Urodził się w 1505 r. w Żórawnie. Uczył się w Skalmierzu pod Krakowem, we Lwowie, później przez rok zapisany był w poczet słuchaczy Akademii Krakowskiej. Braki w wykształceniu uzupełniał jako samouk, np. poprzez lekturę współczesnego europejskiego piśmiennictwa łacińskiego. W połowie lat dwudziestych XVI stulecia na dworze magnackim Andrzeja Tęczyńskiego zetknął się ze środowiskiem humanistów. Po śmierci ojca ożenił się (1531 r.) i osiadł w ziemi chełmskiej, gdzie z powodzeniem gospodarował (założył m.in. osadę Rejowiec). Około 1541 r. przyjął luteranizm, a w latach późniejszych kalwinizm. Spełniał rozmaite funkcje obywatelskie, wielokrotnie posłując na sejmy, na których dał się poznać jako zwolennik szlacheckiego programu przebudowy ustroju Rzeczypospolitej, czyli tzw. egzekucji praw. W służbie reformacji i polityki rozpoczął karierę literata i zawsze uważał swoje pisarstwo za odpowiedzialną misję społeczną.
Wczesna twórczość Reja zachowała się tylko we fragmentach i składa się na nią kilka wierszowanych dialogów o charakterze moralizatorskim, np. „ Lew z kotem”, „Warwas z Dykasem”, „Kostera z pijanicą”. Natomiast w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem” doszły do głosu elementy obyczajowe satyry i publicystyki polityczno-społecznej. Żywe i pełne realizmu sceny plastycznie odtwarzają społeczną pozycję trzech stanów: duchowieństwa widzianego oczyma różnowiercy, szlachty i chłopstwa.
Pochwała kalwinizmu jest treścią najbardziej w XVI w. poczytnej książki Reja – „Świętych słów a spraw Pańskich… kroniki, albo Postylli”. To najobszerniejsze dzieło interesujące jest ze względu na niewyczerpany skarbiec wiadomości o ówczesnych obyczajach. Podobny charakter ma „Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego” (1558 r.), będący pierwszą książką Reja wydaną pod jego nazwiskiem. Z kolei w krąg spraw współczesnego polskiego życia prowadzi „Zwierzyniec” (1562 r.) – zbiór wierszowanych epigramatów najrozmaitszej treści: anegdot, satyrycznych przycinków, przykładów z życia znakomitych osobistości i zwięzłych charakterystyk współczesnych poecie osób. Rubaszny dowcip Reja doszedł do głosu w „Przypowieściach przypadłych” (wyd. osobne pt. „Figliki” 1570r.). Ostatnim utworem poety jest „Zwierciadło” (1568 r.) – najważniejszą jego część stanowią trzy początkowe księgi objęte tytułem „Żywot człowieka poczciwego”, w których Rej kreśli ideał życia szlachecko-ziemiańskiego.
Późniejsze czasy obdarzyły Reja przydomkiem „ojca literatury polskiej”, ponieważ był on pierwszym wybitnym polskim pisarzem tworzącym wyłącznie w języku ojczystym, a w dodatku piszącym polszczyzną niezwykle bogatą, czerpiącą z zasobów mowy potocznej, przesyconą przysłowiami i zwrotami obrazowymi.